Wypowiedź monologowa - tekst z gwiazdką

W zadaniach egzaminacyjnych na maturze ustnej mogą pojawić się różne teksty – fragmenty lektur obowiązkowych i fragmenty tekstów spoza kanonu lektur.

W przypadku zadań, w których przytoczony tekst jest fragmentem lektury obowiązkowej (oznaczonej w podstawie programowej gwiazdką), w wypowiedzi należy  odwołać się do całości tego utworu oraz innego/ innych tekstów. Dlatego też lektury obowiązkowe trzeba znać szczegółowo i umieć o nich dyskutować. Co istotne – obowiązuje znajomość tekstów nie tylko z poziomu ponadgimnazjalnego, ale także z gimnazjum. Są to:

– Bogurodzica

– wybrane fraszki, pieśni, treny i psalm Jana Kochanowskiego (obowiązkowe są treny: V, VII i VIII)

– Zemsta Aleksandra Fredry

– Dziady cz. II, Dziadów cz. III oraz Pan Tadeusz Adama Mickiewicza

– Lalka Bolesława Prusa

– jedna z trzech powieści historycznych Henryka Sienkiewicza (Quo vadis albo Krzyżacy, albo Potop)

– Wesele Stanisława Wyspiańskiego

– Ferdydurke Witolda Gombrowicza

– wybrane opowiadanie Brunona Schulza.

Poza lekturami obowiązkowymi wykorzystane w zadaniach teksty literackie zawsze mają charakter autonomiczny, tzn. są przytoczone w całości lub we fragmencie możliwym do odczytania bez znajomości całego utworu.

Zadanie 1.2.

Teksty literackie

Jak w tekstach kultury może być uwznioślona zwyczajność? Omów zagadnienie, odwołując się do przytoczonego fragmentu i do całości Pana Tadeusza oraz do innego tekstu kultury.

Adam Mickiewicz

PAN TADEUSZ

Na Litwie much dostatek. Jest pomiędzy nimi

Gatunek much osobny, zwanych szlacheckimi;

Barwą i kształtem całkiem podobne do innych,

Ale pierś mają szerszą, brzuch większy od gminnych,

Latając bardzo huczą i nieznośnie brzęczą,

A tak silne, że tkankę przebiją pajęczą

Lub jeśli która wpadnie, trzy dni będzie bzykać,

Bo z pająkiem sam na sam może się borykać.

Wszystko to Wojski zbadał i jeszcze dowodził,

Że się z tych much szlacheckich pomniejszy lud rodził,

Że one tym są muchom, czym dla roju matki,

Że z ich wybiciem zginą owadów ostatki.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, oprac. S. Pigoń, Wrocław 1982.

Przykładowa realizacja Wstęp Na czym polega uwznioślanie? To podnoszenie rangi kogoś lub czegoś do poziomu szczególnego, często bliskiego sferze sacrum. Uwznioślamy w życiu codziennym, nadając szczególne znaczenie jakimś na pozór zwykłym przedmiotom (np. ze względu na ich pamiątkowy charakter), uwznioślenie występuje także w tekstach kultury. [x1]
Rozwinięcie 1. Załączony fragment Pana Tadeusza zaczyna się od stwierdzenia zawierającego zaskakujący rzeczownik: „Na Litwie much dostatek”. Dlaczego „dostatek” (rzeczownik nacechowany pozytywnie), a nie po prostu „dużo”? Przecież mowa o pospolitych, dokuczliwych owadach. Tak, to prawda, ale mowa również o Litwie – sprowadzonej w poemacie do baśniowego Soplicowskiego świata, w którym o żadnej pladze much nie może być mowy, bo to świat z powodów sentymentalnych podniesiony do rangi świata idealnego, „kraju lat dziecinnych”. Uwznioślenie obejmuje także same muchy. Oto bowiem Mickiewicz wyróżnia wśród nich gatunek szczególny: muchy szlacheckie. Tak jak szlachta odznaczają się one szczególnym wyglądem („pierś mają szerszą i brzuch większy od gminnych”) oraz szczególną siłą i walecznością, dzięki czemu taka szlachecka mucha „z pająkiem sam na sam może się borykać”. Przeciwieństwem szlacheckich są muchy „gminne”. [x2]
„2. Codzienność w poemacie Mickiewicza pełni funkcję specjalną. Pokazuje bowiem jej ukryte cechy, często niedostrzegane w zwyczajnym oglądzie. To, co zwyczajne i pospolite kryje w sobie niemal legendarną, mitologiczną nadzwyczajność. Z uwznioślaniem rzeczywistości mamy do czynienia już od pierwszych strof, w których uwznioślony zostaje nadniemeński pejzaż – pierwotny raj lub arkadia, litewska puszcza, w szczególności zaś jej miejsce najbardziej tajemnicze – matecznik, kraina człowiekowi niedostępna, w której rodzą się, a po śmierci składają swoje kości zwierzęta. Uwznioślone jest nie tylko polowanie, grzybobranie, ale też najzwyklejszy spacer mieszkańców Soplicowskiego dworu przebiegający według określonego ceremoniału, od którego odstąpić nie wolno, bo to godziłoby w tradycję. [x3]
3. Z uwznioślaniem zwyczajności mamy także do czynienia na przykład w twórczości Mirona Białoszewskiego – awangardowego „poety codzienności i zwykłych rzeczy”. Właśnie zwykłe rzeczy stają się w jego wierszach przedmiotem poetyckich eksperymentów. Przykładem może być wiersz Studium klucza, w którym bohaterem poetyckiego studium jest najzwyklejszy przedmiot codziennego użytku (ma smak wody gwoździowej i zapach elektryczności). Białoszewski prowokuje w ten sposób czytelnika do uważniejszego i bardziej wnikliwego przyglądania się elementom otaczającej go rzeczywistości, bo to właśnie one odgrywają decydującą rolę w jego życiu[x4] .	.
Podsumowanie Wprowadzanie elementów codzienności do kultury jest wyrazem afirmacji życia, sakralizuje jego wszystkie przejawy (Mickiewicz Pan Tadeusz), z drugiej strony zaś jest celowym zabiegiem artystycznej prowokacji (twórczość Białoszewskiego) [x5].

---

 [x1]Nawiązanie do tematu: wyjaśnienie słowa - klucza

 [x2]Odwołanie do załączonego tekstu.

 [x3]Odwołanie do całego utworu.

 [x4]Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
[x5]Wnioski.